Prawidłowe funkcjonowanie siatkówki jest kluczowe dla zachowania ostrości widzenia i percepcji barw. Nawet niewielkie uszkodzenia mogą prowadzić do trwałych zaburzeń wzroku, dlatego rozpoznanie i leczenie zmian w retinie powinno być przeprowadzone możliwie jak najszybciej. W artykule omówione zostaną najczęstsze choroby tej wrażliwej warstwy oka, ich objawy, metody diagnostyki oraz dostępne formy leczenia.
Epidemiologia i czynniki ryzyka
Choroby siatkówki dotykają miliony osób na świecie, a wraz ze starzeniem populacji i wzrostem zachorowań na schorzenia ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, problem ten staje się coraz bardziej poważny. Do najważniejszych czynników ryzyka należą:
- Wiek powyżej 50 lat – szczególnie w przypadku AMD (zwyrodnienia plamki żółtej).
- Przewlekła cukrzycowe choroba – ryzyko retinopatii wzrasta wraz z długością trwania i niewyrównaniem glikemii.
- Czynniki genetyczne – występowanie dziedziczne może predysponować do niektórych postaci odwarstwienia lub zwyrodnienia siatkówki.
- Nadciśnienie tętnicze – uszkadza mikrokrążenie w naczyniówce oka.
- Palenie tytoniu – przyspiesza procesy degeneracyjne w plamce żółtej.
Podjęcie działań profilaktycznych, w tym systematyczne wizyty u okulisty oraz kontrola parametrów metabolicznych organizmu, znacząco zmniejsza ryzyko ciężkich powikłań.
Najczęstsze schorzenia siatkówki i ich objawy
1. Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD)
Choroba ta dotyczy przede wszystkim osób po 60. roku życia. Występują dwie formy:
- Postać sucha – stopniowa utrata komórek barwnikowych, prowadząca do zaników siatkówki.
- Postać wysiękowa – patologiczny wzrost naczyń krwionośnych, skutkujący krwotokami i obrzękami.
Typowe objawy to:
- Zmniejszenie ostrości widzenia centralnego.
- Zniekształcenia linii prostych (metamorfopsje).
- Pojawienie się ciemnej plamy w centrum pola widzenia.
2. Retinopatia cukrzycowa
Powikłanie cukrzycy wynikające z uszkodzenia ścian naczyń włosowatych siatkówki. Wyróżnia się trzy stopnie zaawansowania:
- Łagodna – mikrotętniaki, niewielkie wybroczyny.
- Umiarkowana – zmiany rozleglejsze, mogące ograniczać przepływ krwi.
- Zaawansowana proliferacyjna – nowotworzenie naczyń (angiogeneza), krwotoki do ciała szklistego.
Objawy pojawiają się zwykle dopiero w zaawansowanym stadium i obejmują:
- Płowienie obrazu, mgła przed okiem.
- Pływaki – ciemne „mroczki” unoszące się w polu widzenia.
- Nagła utrata ostrości wzroku przy masywnych krwotokach.
3. Odwarstwienie siatkówki
Odwarstwienie polega na oddzieleniu nabłonka od warstwy receptorów światłoczułych. Może być spontaniczne lub pourazowe. Główne objawy to:
- Pojawienie się błysków światła (fotopsje).
- Intensywny wzrost ilości pływaków w oku.
- Cienka zasłona przesuwająca się przez pole widzenia.
Bez szybkiej interwencji chirurgicznej dochodzi do trwałej utraty wzroku.
Metody diagnostyczne
Precyzyjna ocena struktury i funkcji siatkówki wymaga zastosowania nowoczesnych technik obrazowania i testów okulistycznych:
Oftalmoskopia i badanie z lampą szczelinową
Podstawowe badanie pozwalające na ocenę stanu dna oka, wykrycie wybroczyn, obrzęków czy zmian barwnikowych.
Optyczna koherentna tomografia (OCT)
Pozwala uzyskać przekroje warstw siatkówki z rozdzielczością mikroskopową. Niezastąpione w monitorowaniu postępu AMD lub obrzęku plamki.
Angiografia fluoresceinowa i indocyjaninowa
Badanie naczyń siatkówki po podaniu barwnika. Identyfikuje miejsca przecieku czy nieprawidłowejowości w mikrokrążeniu.
Badania funkcjonalne
- Test Amslera – wczesne wykrycie metamorfopsji.
- Perymetria – analiza pola widzenia.
- Elektroretinografia (ERG) – ocena aktywności bioelektrycznej siatkówki.
Strategie leczenia i postępowanie
Dobór terapii zależy od specyfiki choroby i stopnia zaawansowania zmian. Wśród najczęściej stosowanych metod wyróżniamy:
Leki anty-VEGF
Stosowane w leczeniu wysiękowej postaci AMD oraz proliferacyjnej retinopatii cukrzycowej. Hamują proces patologicznej angiogenezy.
Laseroterapia
- Panretinalna fotokoagulacja – w retinopatii proliferacyjnej.
- Fokalna koagulacja laserowa – obrzęk plamki w retinopatii cukrzycowej.
Witrektomia
Zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu ciała szklistego. Wskazania to duże krwotoki, rozległe odwarstwienia czy włókna szklisto- siatkówkowe. Witrektomia pozwala na ponowne przywarcie siatkówki do naczyniówki.
Korekcyjne soczewki wewnątrzgałkowe
U pacjentów z zaawansowanym AMD lub zaburzeniami refrakcji stosuje się specjalne implanty, które wspomagają ostrość widzenia centralnego.
Rekomendacje i profilaktyka
Właściwa profilaktyka pozwala ograniczyć ryzyko rozwoju schorzeń siatkówki lub spowolnić ich progresję:
- Regularne badania okulistyczne – co najmniej raz w roku.
- Kontrola glikemii i ciśnienia tętniczego.
- Unikanie papierosów i ochrona oczu przed UV.
- Dieta bogata w przeciwutleniacze, luteinę i witaminy A, C, E.
- Stabilna praca przy monitorach i przerwy w trakcie czytania.
Dzięki połączeniu świadomości zagrożeń, wczesnej diagnostyki oraz nowoczesnych metod leczenia można znacząco poprawić rokowania i jakość życia osób z chorobami siatkówki.
